De transitie vindt lokaal plaats, ondersteun dat

Aan beleidsnotities over de overgang naar een duurzame economie en een vitale samenleving is geen gebrek. Maar beleid verandert de wereld niet. De uitvoering van de transitie vindt altijd lokaal plaats. Dat vergt een betere afstemming en samenwerking tussen gemeenten, provincies en het Rijk, schrijft Marloes Borsboom-Turabaz, Senior Advisor bij Hague.

Wethouder Shah Sheikkariem van de gemeente Altena is bewust bestuurlijk actief geworden in een plattelandsgemeente. Hij wil laten zien dat de transitie naar een duurzame economie en een gezonde samenleving van onderaf, samen met anderen, georganiseerd kan worden. Voordat ik adviseur werd bij Hague was ik zelf wethouder in Rijswijk. Ik vind het interessant om te ontdekken hoe we de verhoudingen tussen de verschillende bestuurslagen kunnen gebruiken om de transitie te versnellen.

Nederland is in hoge mate een gecentraliseerd land, maar de uitvoering vindt altijd lokaal plaats. Daarom vind ik de ontwikkelingen in Altena, die ik als adviseur begeleid, zo interessant. Wat kunnen we ervan leren?

Vitaliteit centraal

Maar laat ik eerst wat dieper ingaan op de initiatieven in Altena. Sheikkariem is een visionaire wethouder die door het opzetten van publiek private samenwerkingen een vitaal platteland wil realiseren. Dat doet hij door vanuit de West-Brabantse fusiegemeente Altena, met kernen als Giessen en Sleeuwijk, verbinding te zoeken met anderen gemeenten en zich te profileren als ‘plant based food’ regio, waar duurzaamheid, leefbaarheid en vitaliteit centraal staan.

Nieuwe initiatieven krijgen in Altena de ruimte om te groeien, want Sheikkariem, die vorige maand ook lid werd van Provinciale Staten, heeft de ambitie om met zijn gemeente koploper te zijn. Met bedrijven als HAK (groenten en peulvruchten) en Schouten (plantaardige eiwitten) is er al een stevige basis. Door diverse partijen te mobiliseren en te laten samenwerken, verbreedt hij het perspectief van alle betrokkenen. Zo helpen bedrijven bij het opstarten van vitaliteitscentra.

Die centra dragen ieder op hun eigen manier bij aan een vitaler platteland. Zo wordt er ingezet op innovaties op het gebied van plantgezondheid en mensgezondheid en worden er directe verbindingen gemaakt met de zorgsector. Zo worden bijvoorbeeld mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt in zo’n centrum van een woning voorzien, zodat ze niet hoeven te reizen om op de dagbesteding te komen. In elk beleidsstuk van de gemeente is gezondheid geen sluitpost meer maar het uitgangspunt. Ook de wetenschap is betrokken. Hoe kunnen bedrijven stappen zetten op het gebied van kweekvlees, en hoe presenteren we dat in de supermarkt?

Agrarisch businessmodel

Veel agrarische ondernemers zijn bereid om minder intensief te boeren, niet alleen omdat ze de natuur willen beschermen, ook omdat ze willen bijdragen aan gezondere voeding. Maar bij de overstap naar circulaire en natuurinclusieve landbouw moeten boeren allerlei obstakels overwinnen. Want hoe ziet het businessmodel eruit als het productievolume omlaaggaat? Dat is natuurlijk een belangrijke vraag. Het antwoord is vaak tweeledig. Door lokale en korte voedselketens te smeden, zijn er vaak minder partijen betrokken en kan de winst eerlijker verdeeld worden. Bovendien ontstaan er ook nieuwe mogelijkheden voor boeren, zoals het kweken van algen voor de energievoorziening. Voor boeren ontstaat er een nieuw perspectief, en daar is behoefte aan, ook omdat de druk van de schaalvergroting en massaproductie ook geen vetpot is gebleken.

In Altena worden publiek private samenwerkingsverbanden opgezet om deze initiatieven te ondersteunen. Boeren en bedrijven die onderdeel willen zijn van de vitaliteitstransitie sluiten aan. Het doel is niet alleen een toekomstbestendige economie te realiseren, maar ook de leefbaarheid van de regio en de vitaliteit van de bewoners te bevorderen. Hoe houden we lokale voorzieningen in stand, creëren we werkgelegenheid en wekken we zelf energie op? En hoe richten we de gebouwde omgeving in nu de vergrijzing toeneemt en het aantal dementiepatiënten in de gemeente groeit?

Prioriteiten stellen

Het borrelt en het bruist in Altena. Maar alle ideeën en oplossingsrichtingen worden niet automatisch een succes. Dat is waar de samenwerking tussen de verschillende bestuurslagen komt kijken. Via een zogenoemde regiodeal moet er financiering worden geregeld bij het Rijk. En de provincie moet nieuwe initiatieven mogelijk maken door vergunningen te verlenen. Dat is allemaal makkelijker gezegd dan gedaan, maar de verschillende regiodeals die worden opgetuigd moeten inhoudelijk natuurlijk goed op elkaar aansluiten. En dat de stikstofproblematiek het lastig maakt om een vergunning te krijgen is algemeen bekend.

Deels is dat een kwestie van prioriteiten stellen. Als een regio werk maakt van duurzaamheid, natuurbescherming en vitaliteit, dan moet de overheid er alles aan doen om dat te faciliteren. Vaak zit er ongebruikte stikstofruimte in bestaande vergunningen. Die ruimte zou beschikbaar moeten komen voor de belangrijke transities op het gebied van energie en landbouw. We zouden kunnen kijken of de crisis- en herstelwet toegepast kan worden. Dan kunnen procedures om vrije stikstofruimte aan duurzame projecten toe te wijzen binnen een half jaar afgerond worden.

De essentie is dat gemeenten, provincie en het Rijk moeten samenwerken en elkaar moeten aanvullen om de transities te faciliteren die Nederland toekomstbestendig maken. We kijken vaak naar Den Haag, maar initiatieven zoals die van wethouder Sheikkariem in Altena zijn minstens zo belangrijk.

Meer weten?

Wilt u meer weten over het werk van Hague Corporate Affairs? Neem dan contact op met Marloes Borsboom-Turabaz via borsboom@hague.company. Marloes komt graag met u in contact.