Open en eerlijk communiceren zorgt uiteindelijk voor de beste relatie met je klanten. Dit adagium hanteert bijvoorbeeld duurzaamcommuniceren.nl, maar het staat alom te boek als een moderne communicatiewet. Je zou zeggen dat uitgerekend politici zich hieraan zullen houden. Omdat ze bestaan bij de gratie van een goede band met hun kiezers. En omdat ze zo vaak zeggen ‘het eerlijke verhaal’ te vertellen. Maar als je er eens goed op let, valt dat toch tegen.
Het publiek misleiden komt voor in alle politieke gezindten, geen twijfel over. En er zijn voorbeelden te over van politieke statements die een tijdje later net zo makkelijk in hun tegendeel veranderen of op zijn minst in tegenspraak zijn met het gevoerde beleid. Een aantal voorbeelden.
- De VVD voerde tijdens de afgelopen verkiezingscampagne de slogan ‘Wie geeft onze ouderen liefdevolle zorg?’ Dat leidde op sociale media tot cynische reacties. Het vorige kabinet van VVD en PvdA heeft veel tehuizen gesloten. Er werken nu bijna 80.000 mensen minder in de ouderenzorg. Het op zichzelf plausibele verhaal daarbij was de financiële noodzaak, de zorg dreigde ‘onbetaalbaar ‘ te worden. Dat is een keuze voor een evenwichtige begroting, niet voor liefdevolle overheidszorg.
- D66 maakte zich altijd sterk voor democratische vernieuwing, onder meer door het houden van referenda. Dit kabinet gaat de wet die het raadgevend referendum regelt intrekken. Een best begrijpelijk offer dat D66 bracht tijdens de coalitieonderhandelingen. Maar waarom dan nu zeggen dat je afschaffing prima vindt omdat het raadgevend referendum opeens een ‘schijnoplossing’ zou zijn?
- D66-kamerlid Verhoeven bracht vorig jaar in een op grondige kennis gebaseerd betoog 21 bezwaren in tegen de Wet op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (WIV). Dat die er toch komt, is een tweede prijs die D66 betaalt. Maar onlangs hield Verhoeven in de Tweede Kamer een verhaal dat diametraal stond tegenover zijn betoog van vorig jaar. Nu stond hij voor gek bij Zondag met Lubach. De ommezwaai verklaarde hij vervolgens door te zeggen dat in het nieuwe kabinet een evaluatie is afgesproken. Maar op sociale media wezen veel mensen – onder wie de toenmalige minister Plasterk – hem erop dat die evaluatie al lang was toegezegd. Hij maakte het dus nog erger.
- Iets vergelijkbaars deed CDA-leider Buma omtrent het referendum. Vanuit de oppositie betoogde hij indertijd dat het werkelijk een schande zou zijn als de regering de uitslag van het Oekraïne-referendum zou negeren. Als regeringspartij zei hij bij voorbaat zich niets te zullen aantrekken van het referendum over de WIV. Hoe dat klonk, konden we alweer zien bij Zondag met Lubach.
- Tijdens de verkiezingscampagne in 2012 beloofde PvdA-lijsttrekker Samsom zonder voorbehoud dat de btw niet omhoog zou gaan. Toen hij met de VVD een kabinet vormde en een btw-verhoging overeenkwam, lag hij uiteraard flink onder vuur. De VVD-fractie blokkeerde die verhoging in 2015 alsnog. En toen de PvdA vorig jaar weer in de oppositie kwam, fulmineerde die opnieuw fel tegen een verhoging van de btw.
- Voor de ware liefhebber is het natuurlijk het mooist als live op televisie een politicus ontmaskerd wordt. Dit voorbeeld van Pechtold versus Verdonk is daarvan een pareltje.
- En ook Geert Wilders kan snel van mening veranderen. Tijdens de verkiezingscampagne in 2010 was de AOW-leeftijd voor hem een ‘breekpunt’, dat hij erna ook weer heel snel liet vallen.
Verklaringen
De vraag is waarom politici zo’n breed gedragen communicatiewijsheid negeren. Een eerste verklaring is dat ze wellicht zo bezig zijn met hun eigen politieke spel, dat de buitenwereld niet echt tot hen doordringt. Dit heet ook wel ‘de kloof’, of ‘de kaasstolp die het Binnenhof nu eenmaal is’. Zelfs voorlichters en journalisten gaan na verloop van tijd deel uitmaken van ‘het wereldje’. Deze factor speelt zeker een rol. De beste remedie is hulp van buitenaf in te schakelen.
Een tweede reden is dat politici ermee weg lijken te komen. De uitslag van de recente verkiezingen is nauwelijks te koppelen aan hun feitelijke gedrag. Kiezers worden voor een deel gedreven door ideologie, voor een deel door adoratie, en ook het eigenbelang speelt mee bij het stemgedrag. In het eerste geval zien ze lange tijd veel door de vingers. Wel ondervinden de met hun traditionele ideologie worstelende PvdA en CDA intussen dat die loyaliteit eindig is. De VVD is het vrij jonge neoliberale gedachtegoed nog volop toegedaan en heeft dat probleem dus niet. Mark Rutte en zijn partij kunnen nog zoveel communicatieve wetten overtreden, de koers is helder en dat spreekt meer aan dan een paar ongerijmdheden.
De adorerende kiezers gedraagt zich minder trouw, maar ook voor hen geldt dat ze veel door de vingers zien. Hun idool krijgt alle krediet zolang hij laat zien wat men bewondert, en er niet een ander is die dat gedrag nog beter beheerst. Andere communicatieve facetten dan ‘open en eerlijk’ geven de doorslag. Dat laatste is ook het geval bij de kiezers die zich vooral laten leiden door hun eigenbelang. Als zij maar voldoende denken te profiteren van de politicus, maakt zijn gedrag nauwelijks uit. In Nederland blijft iemand als de veroordeelde Jos van Rey daardoor heel populair in Roermond.
Geert Wilders is in zijn politieke communicatie op een bepaalde manier eerlijk en consequent. Dat is hij niet als het over hemzelf of de PVV gaat, maar zijn kiezers vinden dat niet erg. Thierry Baudet vertoont precies hetzelfde gedrag, maar is jonger, humoristischer en verrassender, zodat hij plots een deel van de PVV-stemmers naar zich toetrekt. Daar heeft hij geen open en eerlijke communicatie voor nodig. Hij hoeft niet geloofwaardig over zichzelf en zijn partij te zijn, de emoties die hij bij groepen kiezers oproept geven de doorslag. Dat past ook bij een tijd waarin korte-termijnsuccessen in de politiek overheersen.
Dat opportunisme en ongeloofwaardigheid op de lange termijn binding in de weg staan is heel waarschijnlijk. De ontmaskering van politici die de ene keer dit zeggen en bij een volgende gelegenheid iets heel anders, gaat zich tegen hen keren. Ook de politiek kan zich op den duur niet onttrekken aan de wetten van de geloofwaardige communicatie. De journalistiek speelt daarbij een cruciale rol, zoals Zondag met Lubach laat zien. En versterking van de lokale journalistiek is hard nodig. Tal van politici hebben daar al voor gepleit, en nog niet één is erop betrapt dat hij eigenlijk iets anders wil.
Adviezen
Adviezen aan politici die langdurig mee willen:
- Zorg voor een vertrouweling die niet in de politiek werkzaam is. Iemand die de buitenwereld naar jou toebrengt.
- Zorg voor een ideologische basis die kiezers begrijpen en blijf die trouw. Vermijd dus het opportunisme dat daarmee in strijd is.
- Doe aan dilemmacommunicatie: benoem je keuzes en leg uit waarom je die hebt gemaakt.