Bij de gemeenteraadsverkiezingen in maart hebben de gezamenlijke lokale partijen opnieuw zetels gewonnen. In Tilburg, Rotterdam en ook veel kleinere gemeenten komen zij niet in het college, ook niet als ze de grootste fractie vormen. Daar beklagen ze zich veelal luidkeels over. Begrijpelijk, maar het is gejeremieer.
Op 21 maart heeft 1 op de 3 kiezers op een lokale partij gestemd. Samen zijn ze van 2516 naar 2896 raadszetels gegaan. Dat is hét nieuws van deze verkiezingen. Nog opmerkelijker is dat de ‘gevestigde’ lokale partijen vrijwel gelijk blijven. De winst komt van lokalo’s die in 2014 nog niet meededen. Dat past in de trend dat kiezers steeds meer op zoek zijn naar ‘een ander geluid’.
Uit een analyse van hun partijprogramma’s door de NRC blijkt dat lokale partijen zich vaker richten op ouderen. Maar de nieuwe lokalen doen dat nog weer meer dan zij die er al waren. Daarnaast komen ze veel vaker op voor (andere) zwakke groepen in de samenleving, hebben ze een socialer programma en zijn ze gemiddeld minder groen. Van oudsher kenmerken lokale partijen zich ook doordat ze zich meer dan gemiddeld als persoon presenteren en onder de mensen komen. Allemaal geen redenen om ze niet op te nemen in een college van burgemeester en wethouders.
Lokale partijen bestaan al vele decennia. Nog nooit is uit enig onderzoek gebleken dat zulke partijen stelselmatig uit colleges worden geweerd. Niet mogen meedoen overkomt alle partijen. In Amsterdam is in 2014 de PvdA bewust buitengesloten, nu geldt dat voor D66. In Ede wordt de SGP, daar de grootste partij, momenteel geboycot. Wie zich sterk afzet tegen de rest – iets dat kiezers best kan aanspreken – heeft het in onderhandelingen moeilijker.
Dat de grootste raadsfractie het initiatief mag nemen is usance. Maar dat die vanwege het getal ook in het college móet komen, is rationeel gezien onzin. En het veel gehoorde adagium dat partijen die bij de laatste verkiezingen hebben gewonnen per se moeten meedoen, is al evenzeer onjuist. In de Nederlandse politiek gaat het na de verkiezingen om het vormen van meerderheden op basis van inhoudelijke overeenstemming en persoonlijke voorkeuren.
Soms is het vóór de verkiezingen al duidelijk. In Tilburg heeft D66 ruim voor 21 maart laten weten niet met de lokale partij van Hans Smolders – bekend als chauffeur van Pim Fortuyn – in zee te zullen gaan. Daarbij is ook precies uitgelegd om welke redenen dat zou zijn. Nu D66 de leiding heeft bij de collegevorming, staat Smolders buitenspel. Zo werkt politiek. Niks aan de hand. In Rotterdam geldt iets vergelijkbaars voor Leefbaar. In Den Haag mag de Groep De Mos wel aanschuiven, samen met VVD, D66 en GroenLinks. Dat is voorwaar een veelkleurig gezelschap.
Den Haag is een voorbeeld van wat veel voorkomt in lokale besturen: algemene partij-ideologische punten spelen niet zo’n grote rol. Het belangrijkste is dat je met elkaar door een deur kunt. Links en rechts liggen er veel minder ver uiteen dan landelijk. En dus kun je bonte coalities krijgen. Exemplarisch voor hoe dat werkt is de gemeente Hellendoorn. Die heeft in de vorige raadsperiode twee wethouders gehad van de grootste partij, het CDA, en twee wethouders namens D66, VVD, PvdA en ChristenUnie. Anja van den Dolder van de CU legt in Trouw uit hoe dat werkt, wethouder zijn namens meerdere partijen, die soms heel verschillend tegenover een bepaald onderwerp staan. Dankzij pragmatisme en korte lijnen is het een succes.
Dat pragmatisme van de lokale partijen in kleine gemeenten verovert nu ook de grote steden, analyseert het FD. Geen ideologische scherpslijperij, maar zoeken naar openingen. Den Haag is daarvan een goed voorbeeld. De onverzoenlijke PVV is er ruimschoots verslagen door de Groep De Mos, die zich kenmerkt door een benaderbare opstelling, zowel naar andere partijen als naar ‘gewone’ Hagenaars. En die partij lijkt nu dus in het college te komen. Leerzaam.
Niet nieuw maar uiterst relevant is dat persoonlijke populariteit veel belangrijker is dan een partij of een programma. Dat zien we aan Jos van Rey in Roermond. Of neem de Friese herindelingsverkiezingen vorig jaar. Een klinkende overwinning voor de PvdA, tegen alle trends in. Dankzij Lutz Jacobi. Van Rey, Jacobi en De Mos, daar kunnen een hoop politici nog veel van leren.
