Het kan gewoon narcistische grootspraak zijn geweest. Een poging om leiderschap uit te stralen – onze man op het wereldtoneel. Of gewoon een stommiteit van een politicus op het hoogtepunt van zijn macht – zo’n moment waarop je denkt je alles te kunnen veroorloven.
Halbe Zijlstra is weg als minister van buitenlandse zaken omdat hij zijn aanwezigheid in de datsja van Vladimir Poetin verzon. Maar velen in Den Haag kijken nog steeds versuft achterom naar deze politieke zelfmoord. Want het was nergens voor nodig. Vanwaar die behoefte er een mysterieus-spannend verhaal van te maken, met jezelf in het middelpunt? Terwijl hij simpelweg had kunnen verwijzen naar de anekdote die hij had opgevangen, als die tenminste had geklopt.
Bij alle theorieën over deze black-out mis ik er één: die van de dwangmatige behoefte tot storytelling in de politiek. Politici weten dat feiten alleen niet werken om hun boodschap over te brengen. Om werkelijk door te dringen tot hoofd en hart van hun gehoor hebben ze een narratief nodig. Sommigen zijn daar meesters in – Clinton, Obama. Maar wie de debatten in de Tweede Kamer volgt, ziet daar vaak ook de sleetse, vermoeiende kant van storytelling. Al te vaak wordt het politieke standpunt opgehangen aan een voorbeeld van een burger die de spreker heeft toevallig heeft ontmoet, liefst met een puur Hollandse naam als Henk of Kees voor de authenticiteit. Storytelling in verkeerde handen wordt kitsch.
Ik sluit niet uit dat ook Halbe Zijlstra in de val van die politieke dwangmatigheid is gestapt. Wie zijn speech op het VVD-congres van 2016 terugkijkt, ziet dat hij zorgvuldig probeert de spanning op te bouwen. Na een vrolijk begin over zijn Friese wortels vertraagt hij zijn spreektempo. Dan weten we: er komt iets gewichtigs aan. En ja hoor, het mag in Friesland dan gezellig zijn, we leven in “een beangstigende wereld”. Het is goed mogelijk zijn “dat we hier in Europa te maken gaan krijgen met een oorlog”. Pauze. “Een oorlog met Rusland”.
En nu is het moment voor de persoonlijke anekdote, moet Zijlstra (of zijn speechwriter?) hebben gedacht. Hij haalt dat krachtige instrument uit de gereedschapskist van de storyteller: plaats jezelf, en daarmee je publiek, midden in de scene. Daar zit Halbe in de datsja van Poetin, ergens achterin weggestopt, maar gelukkig op gehoorafstand van de Russische president. Op dat moment gaat de storyteller in de fout. Hij wekt het verhaal niet tot leven. Hoe zag die zaal in de datsja eruit? Kroonluchters, zware gordijnen, duister of licht, morgenzon of avondschemer? Wie zaten er nog meer, ministers, vertalers, mannen, vrouwen? Was er wodka, iets te eten? Hoe rook het er, goedkoop parfum, het koolgerecht van de vorige avond? Hoe keek Poetin toen hij zijn dreigende groot-Russische taal uitsloeg? Had hij zijn hond bij zich, die hij ook ooit gebruikte om Angela Merkel de stuipen op het lijf te jagen? En hoe heet die hond? – naar regel één in het Amerikaanse verslaggeversreportoire: get the name of the dog.
De kracht van details maken het verhaal. Als Zijlstra er werkelijk een meeslepende anekdote van had willen maken, had hij het écht spannend gemaakt. Nu schakelde hij meteen over naar een quote van Poetin, die volgens de bron ook nog eens niet waar was. Met dat intrigerende zinnetje: “Kazachstan was nice to have”. Dat kun je alleen gebruiken als het zo letterlijk is gezegd door de hoofdrolspeler in je anekdote. En ook dat bleek niet het geval. De vraag is waarom Zijlstra de scene niet uitwerkte. Het antwoord weten we nu. Hij was er niet bij. Hij had niet meer. Eigenlijk hadden we het meteen kunnen weten. Dit verhaal was te dun.
Storytelling kan een prachtig middel zijn om mensen mee te krijgen. Sinds de holenmens bij het kampvuur houden wij van verhalen. Maar dan moet de storyteller wel een paar regels in acht nemen. Wek je verhaal tot leven. Boei je toehoorders of lezers met relevante details. Zet ze daadwerkelijk midden in de gebeurtenis.
Maar de belangrijkste: zorg dat je verhaal klopt.
