‘We leven in een beeldcultuur’ luidt een veelgebruikte en zelden tegengesproken bewering. Tijdens de recente G7-top is dat idee weer sterk bevestigd. Tegelijk maakt het duidelijk hoe gevaarlijk dat is. De foto van de staande Merkel tegenover de zittende Trump ging viraal. Hij suggereert van alles, maar zegt vrijwel niets. En wat leren we van de handdruk in Singapore?
Het verhaal over de chaotisch geëindigde G7 is zeker niet te vangen in één beeld. Het is een echt verháál, met tal van achtergronden, nuanceringen en speculaties. Het vertellen van dat verhaal is de unieke taak van de journalistiek. Goed ingevoerde verslaggevers met betrouwbare bronnen moeten proberen vanuit meerdere perspectieven te beschrijven wat zich daar in Canada heeft afgespeeld. Dat kunnen we niet overlaten aan de voorlichters, die immers de zenders van de boodschappen, de politici, dienen. De journalistiek is er voor het publiek, de ontvangers.
Selectieve perceptie
Maar met beeldverslagen gebeurt dat wel, en in toenemende mate. De foto’s van de G7-top in Canada zijn gemaakt en verspreid door mensen die in dienst zijn van de regeringen; persfotografen waren er niet. En dus staat op de Franse regeringsfoto Macron centraal en is op de Canadese regeringsfoto’s Trudeau goed in beeld. De foto van Merkel tegenover Trump is een Duitse regeringsfoto. Er zijn ook foto’s waarop de regeringsleiders min of meer ontspannen lachen. Die beelden vertellen ook een deel van het verhaal, maar halen het grote publiek niet. Want in de media, vooral de sociale media, is één beeld dominant. Dat is het beeld waarover veel Nederlanders zich vrolijk maken, omdat het hen bevestigt in het beeld dat ze al hebben: het vervelende kind Trump wordt de les gelezen door de betrouwbare Angela Merkel. Maar is dat ook gebeurd? We weten het niet.
Het plaatje van Trump en Kim die elkaar de hand reiken is ook zo’n beeld dat de hele wereld over gaat. Dit legt wel degelijk vast dat sprake is van een mogelijk historische toenadering. Het is een belangrijk moment. Maar ook dit beeld is volledig geregisseerd en slechts een bevestiging van wat iedereen wist dat eraan zat te komen. Waar het werkelijk om gaat, namelijk het verhaal over de inhoud van de afspraken, de tijdlijn en de controles, komt er in het geheel niet in aan bod.
Duizend woorden
Een beroemde uitdrukking is dat een beeld meer zegt dan duizend woorden. Dat is echter slechts zelden het geval. Ja, een blik in iemands ogen is soms niet in woorden te vangen. Maar een tafereel? Dat is vooral een verhaal, eventueel ondersteund door beelden. Een politieke gebeurtenis, waarbij voornamelijk is vergaderd, is vrijwel uitsluitend een verhaal. Het bijbehorende beeld is of saai of dermate eenzijdig dat het al snel misleidend is.
En toch, de foto gaat viraal op sociale media, en de journalistieke media ontkomen er bijna niet aan om daarin mee te gaan. Dat is ook verleidelijk. Het is moeilijk om daarvan los te komen. Dat kan wel met een gedegen verhaal. Maar om dat te lezen moeten mensen – het publiek – tijd uittrekken en moeite doen om te begrijpen en zich in te leven. En we leven nu eenmaal in een beeldcultuur, toch?
Waakhondfunctie
Regeringsleiders hebben – net als veel andere mensen of organisaties met een achterban of klantenkring – behoefte aan een sterk en indrukwekkend imago. Dat bepaalt in hoge mate wat zij naar buiten (laten) brengen, en dat is logisch. Zij zijn betrouwbaar voor zover hen dat uitkomt.
Maar voor het publiek is dat ambigu. Mensen hebben er behoefte aan om te worden bevestigd in wat ze weten en denken. Tegelijk beseffen de meesten dat betrouwbare informatie van groot belang is, zowel in het algemeen als voor henzelf in het bijzonder. Daarom is het zo belangrijk dat er media en andere organisaties zijn die met journalistieke methoden een goed en betrouwbaar verhaal weten te vertellen waar je wijzer van wordt. Daar kan een zorgvuldig uitgezocht beeld iets aan toevoegen, en een goede infographic nog wel meer.
