De Provinciale Statenverkiezingen & stikstof

Onweer op komst voor de Nederlandse industrie?

De beslissende dagen van de verkiezingsstrijd zijn aangebroken: over enkele dagen weten we welke 572 Nederlanders de komende vier jaar mogen plaatsnemen in de Provinciale Staten. Hoewel er tijdens de campagne ook veel aandacht is voor thema’s als immigratie en koopkracht, blijkt uit de peilingen van I&O dat stikstof voor de meeste Nederlanders het belangrijkste onderwerp is. Het thema raakt niet alleen de landbouw, maar ook bijvoorbeeld de industrie. Welke ontwikkelingen moeten we in de gaten houden en wat voor effect kunnen de Provinciale Statenverkiezingen en nieuwe Eerste Kamer hebben?

Piekbelasters en reductiedoelstellingen

Het stikstofbeleid was de afgelopen jaren regelmatig aan verandering onderhevig. In februari 2023 kwam minister van der Wal (Natuur & Stikstof) met een nieuwe update over het stikstofbeleid voor de industrie: in twee brieven beschrijft zij de hoofdlijnen van de piekbelastersaanpak en de stikstofreductiedoelstellingen. Hoewel de bijdrage van energie en industrie aan de stikstofdepositie beperkt is – respectievelijk 0,3% en 1,7% van de totale uitstoot – heeft de minister deze sectoren wel een forse reductiedoelstelling opgelegd: in 2030 moet er 38% minder stikstof worden uitgestoten ten opzichte van 2019.

Met de piekbelastersaanpak probeert minister van der Wal op korte termijn een flinke reductie te behalen. De aanpak richt zich op niet alleen op agrarische ondernemingen, maar ook op 35 industriële bedrijven die veel depositie veroorzaken op stikstofgevoelige natuurgebieden. Het gaat hierbij over afvalverwerkers, energiebedrijven, chemiebedrijven, voedselproducenten en papierfabrieken. Zij mogen in eerste instantie zelf kiezen hoe zij hun uitstoot gaan terugdringen: dat kan door (technische) innovatie, maar ook door te verhuizen of te stoppen.

In april 2023 wordt duidelijk om welke bedrijven het gaat. Het kabinet wil in overleg met de provincies en de omgevingsdiensten de natuurvergunning van deze bedrijven aanscherpen. Als deze aanpak onvoldoende resultaat oplevert, gaat in januari 2024 de volgende fase in. Op dat moment zijn maatregelen niet langer vrijwillig: piekbelasters kunnen dan gedwongen worden om te verduurzamen of te betalen voor hun stikstofuitstoot.

Samenwerking met de ‘linkse wolk’

De Eerste Kamer kan nog roet gooien in deze stikstofaanpak van het kabinet, maar die kans is niet heel groot. De coalitie had in de Eerste Kamer al geen meerderheid, maar gaat volgens de huidige peilingen nog meer zetels verliezen. Er zal daarom samengewerkt moeten worden met partijen aan de linker- of rechterzijde. Samenwerking met de linkse wolk ligt daarbij het meest voor de hand en lijkt mogelijk op basis van de laatste peilingen. Minister van der Wal zal onder andere moeten onderhandelen over het ‘Wetsvoorstel tot wijziging omgevingswaarde stikstofdepositie 2030 en vergunningplicht o.a. intern salderen’, die ook wel de Stikstofwet wordt genoemd. In de campagne hebben de PvdA en GroenLinks zich uitgesproken tegen deze wet: zij willen dat de industrie en luchtvaart evenredig gaan bijdragen aan het terugdringen van stikstofuitstoot.

Natuurdoelanalyses en gebiedsprogramma’s

Begin maart maakte provincie Brabant bekend geen nieuwe natuurvergunningen te verlenen aan projecten die leiden tot stikstofdepositie in Natura 2000-gebieden. De provincie koos voor deze ingrijpende maatregel naar aanleiding van een natuurdoelanalyse. Alle provincies moeten vóór 1 april zo’n analyse presenteren, waarin de staat van de natuur in Natura-2000 gebieden wordt beschreven. Experts verwachten dat meer provincies de vergunningverlening zullen pauzeren of zelfs onherroepelijke natuurvergunningen zullen intrekken.

De natuurdoelanalyses worden gebruikt als input voor de gebiedsprogramma’s, die elke provincie vóór 1 juli 2023 bij het Rijk moet inleveren. Het Rijk stelt de doelen vast, provincies moeten aangeven met welke maatregelen zij deze doelen gaan halen. Op deze gebiedsprogramma’s kunnen de Provinciale Statenverkiezingen zeker invloed hebben: waar het kabinet namelijk in de Eerste Kamer hoogstwaarschijnlijk op steun kan rekenen van de linkse wolk, lijkt er in de Provinciale Staten een rechtse bliksemschicht te groeien. De BoerBurgerBeweging kan zomaar de grootste partij worden in een aantal provincies. Zij zullen in een gebiedsprogramma niet snel akkoord gaan met drastische maatregelen, zoals gedwongen uitkoop. Ook is het maar de vraag of alle provincies de deadline voor het gebiedsprogramma gaan halen: na de verkiezingen kan het zomaar een paar maanden duren totdat er nieuwe colleges zijn gevormd. Hierdoor zullen niet alle gebiedsprogramma’s in juli al even concreet zijn.

ViA15, via de rechter

En dan is er nog een addertje onder het gras: de Raad van State. De politiek kan namelijk mooie plannen hebben, maar het is maar de vraag of het ook juridisch houdbaar is. In maart 2023 wordt de uitspraak van de Raad van State in de ViA15-zaak verwacht. Daarin staat de afkapgrens centraal: stikstof die verder dan 25 kilometer neerslaat, hoeft op dit moment niet meegenomen te worden in berekeningen. Deskundigen betwijfelen echter of de onderbouwing van de minister bij de grens ook juridisch overeind blijft. Ook voor de industrie is dit ook spannend: Uit onderzoek van het RIVM blijkt namelijk dat stikstof uit de industrie zich over een veel groter oppervlak verspreidt dan die van de landbouwsector.

Regionale invloed

Voor bedrijven is het nu belangrijk om een proactieve houding aan te nemen: laat de provincies en het Rijk zien dat u bereid bent om stappen te zetten. Tegelijkertijd is het niet eenvoudig om te navigeren door het bestuurlijke en juridische stikstofmoeras. Staat uw ‘license to operate’ onder druk? Of bent u op zoek naar een samenwerking met de overheid of juist het bedrijfsleven? Neem dan contact op met Account Director Alex Klein voor een vrijblijvend kennismakingsgesprek.

Vaker updates van Hague ontvangen? Schrijf u dan hieronder in op de nieuwsbrief en ontvang deze eens per kwartaal in uw inbox.